Harita Ve Yön Bilgisi

Harita Ve Yön Bilgisi

Harita Ve Yön Bilgisi

HARİTANIN TANIMI

“Harita, bir arazi parçasının belli bir projeksiyon sistemine göre küçültülerek belirli ve benzer işaretlerle gösterilmesidir.” şeklinde veya

Harita, yeryüzünün tamamının veya bir parçasının kuşbakışı görünümünün matematiksel yöntemlerle istenilen ölçeğe göre küçültülerek, özel işaretlerle bir izdüşüm düzlemi üzerine çizilmiş örneğidir şeklinde tarif edilebilir.

Ancak günümüzde harita yapımı çok değişik yerlerde karşımıza çıkabilmektedir.

Örneğin, sarılık hastalığının dağılımı, Mars gezegeninin haritası veya insan vücudunun gen haritası gibi.

Bu durumda yukarıda dar kalıpta kalan harita tanımının genişletilmesi gerekmektedir.

Buna göre:

İnsanoğlunun yaşadığı veya ilgilendiği alanın tamamında veya bir kısmında yer alan fiziksel detayların, bu detaylarla ilgili bilgilerin veya bu alanda meydana gelen olgularla ilgili bilgilerin, genellikle düz bir yüzey üzerinde, belli bir ölçekte gösterimidir.

HARİTA ÇEŞİTLERİ

Bir kentin imar planının çıkarılması, karayolu, demiryolu ya da köprü yapımı için en uygun yerin belirlenmesi, arkeoloji, coğrafya gibi birçok alanda araştırma yapılması sırasında haritalardan yararlanılır.

Haritalar konularına ve ölçeklerine göre ikiye ayrılır.

Konularına Göre Haritalar

• Kullanım amaçlarına göre genel haritalar
• Özel haritalar olarak ikiye ayrılır.

Genel Haritalar

Toplumun geniş kesimi tarafından kullanılabilen haritalardır.

–Topoğrafya Haritaları

İzohips (eş yükselti) eğrisi yöntemi ile yapılır. Araziyi ölçekleri oranında ayrıntıları ile gösterirler. Ölçekleri 1 / 20.000 ile 1 / 500.000 arasında değişir. 1 / 20.000’den büyük ölçekli olanlar kadastro işlerinde ve askeri amaçlarla kullanılır. Bu haritalardan ölçek, uzunluk alan ve eğim hesaplamada yararlanılır.

–Fiziki Haritalar

Fiziki haritalar, yeryüzünün kabartı ve çukurluklarını gösteren orta ya da büyük ölçekli haritalardır.

Fiziki haritalar hazırlanırken eş yükselti ve eş derinlik eğrileri geniş aralıklarla geçirilir. Bu aralıklar çeşitli renklerle boyanır. Yükseltiler genellikle yeşil, sarı ve kahverenginin çeşitli tonları ile derinlikler ise açıktan koyuya mavi rengin tonları ile gösterilir.

-Siyasi ve İdari Haritalar

Yeryüzünde veya bir kıtada bulunan ülkeleri, bir ülkenin idari bölünüşünü, yerleşim merkezlerini gösteren haritalardır. Bu haritalardan uzunluk ve alan bulmada yararlanılır. Ancak yer şekilleri hakkında bilgi edinilemez.

-Duvar ve Atlas Haritaları

Eğitim ve öğretim amacına yönelik haritalardır. Ölçekleri M: 1 / 1.100.000’dan daha küçüktür. Dünya’nın tümünü, kıtaları veya ülkeleri gösterirler.

-Özel Haritalar

Belirli bir konu için hazırlanmış haritalardır. Bu haritalardan bazıları şunlardır:

-Araziden Yararlanma Haritaları

Bir bölgede arazinin nasıl kullanıldığını gösteren haritalardır. Bu haritalar yardımıyla ekili-dikili alanların, çayır ve mera alanlarının, orman alanlarının, bölünüşü ile kayalık, bataklık gibi kullanılmayan alanlar hakkında bilgi edinilir. Tarımın türü ve tarım ürünleri de bu haritalarda gösterilir.

-Ekonomi Haritaları

Dünya’nın bütününün ya da bir bölümünün ekonomik özelliklerini gösteren haritalardır. Bu haritalar yardımıyla endüstri kuruluşlarının türü, sayısı, dağılışı, çalışanların sayısı hakkında bilgi edinilir.

-Hidrografya Haritaları

Bir bölgenin su potansiyeli (akarsular, göller, yeraltı suları, kaynaklar) hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalar yardımıyla akarsuların drenaj tipi, akım miktarı, kanallar, göl sularının özellikleri, yeraltı sularının türü, kaynakların türü sayısı ve verimlilik derecesi hakkında bilgi edinilir.

–İzoterm Haritaları

Bir bölgede, eş sıcaklıktaki noktaları birleştiren eğriye izoterm denir.

İzotermler yardımıyla çizilen izoterm haritalarından, bir bölgedeki sıcaklık dağılışı hakkında bilgi edinilir.

Sıcaklık dağılışını daha iyi gösterebilmek için, bu haritalar sıcaklık basamaklarına uygun olarak renklendirilir. Sıcak yerler için kırmızının tonları soğuk yerler için mavinin tonları kullanılır.

-Jeomorfoloji Haritaları

Bir bölgedeki şekillenme süreci yani iç ve dış güçlerin etkisiyle oluşan yer şekilleri hakkında bilgi veren haritalardır.

Bu haritalarda faylar, yamaçlar, vadi türleri, birikinti konileri, sekiler, ovalar ve daha bir çok yer şekli taranarak gösterilir. Yer şekillerinin kolay ayırt edilmesi amacıyla bu haritalar renklendirilir.

-Nüfus Haritaları

Dünya’nın bütününde ya da bir bölümündeki nüfusun dağılışı ve özellikleri hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalarda nüfus dağılışı noktalama ile gösterilir. Nüfus yoğunluğu haritaları ise renklendirilir.

-Toprak Haritaları

Bir bölgenin toprak özellikleri ve dağılışları hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalardan, yetiştirilecek ürünlerin belirlenmesi, buna bağlı olarak topraklardan daha iyi verim alınabilmesi gibi birçok konuda yararlanılır.

-Ortofoto harita:

Ortofoto; perspektif resimlerdeki eğikliği ve arazi yükseklik farklarından dolayı görüntü kaymalarının giderilmesi sonucu üretilmiş, harita gibi belli bir ölçeği olan fonografik bir görüntüdür.  Bunun üzerine kartografik bilgilerin (harita kenar bilgileri – gridler, münhaniler, isimler vb) eklenmesi sonucu ORTOFOTO HARİTA ortaya çıkmaktadır.

Ölçeklerine Göre Haritalar

-Büyük Ölçekli Haritalar

• Ölçekleri 1 / 200.000’e kadar olan bu haritalarda:
• Küçültme oranı azdır.
• Ayrıntı fazladır.
• Birim düzlemde gösterilen gerçek alan küçüktür.
• Eşyükselti eğrileri arasındaki yükselti farkı azdır.
• Planlar ve topoğrafya haritaları bu gruba girer.

–Orta Ölçekli Haritalar

• Ölçekleri 1 / 200.000 ile 1 / 1.000.000 arasında olan haritalardır.
• Ayrıntılar, büyük ölçekli haritalar göre daha azdır.

-Küçük Ölçekli Haritalar

Ölçekleri 1 / 1.000.000’dan daha küçük olan haritalarda;

• Ayrıntı en azdır.
• Küçültme oranı en fazladır.
• Birim düzlemde gösterilen gerçek alan büyüktür.
• Eşyükselti eğrileri arasındaki farkı fazladır.
• Duvar ve atlas haritaları bu gruba girer

HARİTALARDA ARANAN ÖZELLİKLER

Haritalarda aranılan belirli özellikler şunlardır:

1. Doğruluk: Haritanın doğruluğu deyince o haritanın meydana getirilmesi işlemlerindeki doğruluk ifade edilir. Bunlar ise hesaplardaki projeksiyon sistemindeki Jeodezik, Fotogrametrik, Topografik ve Kartografik doğruluklardır.
2. Tamamlık (Noksansızlık) – Güncellik: Küçük ölçekli haritalardaki arazi parçası küçük göründüğünden her detayı göstermek mümkün olmamaktadır. Harita ölçeği büyüdükçe gösterilen detay da, o oranda fazlalaşır. Detay ise; Yollar, kanallar, binalar, şehirler, sanayi alanları ve bitki örtüsü ile ilgili konulardır. Bunlar gerek tabiat, gerekse insan kuvvetiyle çok sık değişir ve geliştirilir. Bu olaylar ise bilhassa küçük ölçekli haritaların yaşlanmasına sebep olur ki, bu da bu tip haritaların revizyonunu diğer deyimle en yeni duruma getirilmesini gerektirir. Bu konu ise ekonomik ve gayeye uygun olarak harita bilgilerinin sağlanması ve uygun röprodüksiyon metotlarının uygulanması ile gerçekleştirilebilmektedir.
3. Gaye (Amaca) Uygunluk: Haritalar hangi gayeye göre yapılacaklarsa ona uygun projeksiyon sistemi ve ölçek seçilir. Gayeye uygun seçilen bu projeksiyon sistemi haritanın şekil ve ebat faktörlerini meydana getirir. Mühendislik ölçmeleri için yapılan harita ve plânlar büyük ölçeklidirler. Buna karşılık coğrafya haritaları küçük ölçekli olup kullanıcılara yüzölçümü bozulması yapmaması nedeniyle kolayca mukayese imkânı verirler. Jeodezi, astronomi ve denizcilik amacı ile kullanılan haritalarda açı doğruluğunun olması gereklidir. Arazide kullanılan haritalar küçük ve kolay kullanılır ebatta, duvar haritaları ise büyük ebatta olmalıdır.
4. Açıklık ve Anlaşılabilirdik: Bir haritada, detayların belirtildiği özel işaretler ve renkler ile görüntü meydana getirilmektedir. Açıklık ve anlaşıla bilirlik için özel işaretlerin mümkün olduğu kadar aslına uygun bir şekilde belirtilmesi, renklerin de birbirine uygun düşecek tonlardan seçilmesi ve konulara uygun renk tonlarının kullanılması temel prensiptir.
5. Kolay Okunabilirlik: Harita özel işaretleri bir insanın rahatça görebileceği büyüklükte ve okumayı kolaylaştırıcı aralıkta olmalı ve ayrıcaharitalar özel işaretlerle boğulmamalıdır. Bir haritanın okunabilme niteliği özel işaretlerinin uygun dağılımına, yazı ve baskısının mükemmelliğine bağlıdır.
6. Nefaset/Güzellik (estetiklik) : Bir haritaya genel olarak bakıldığında verdiği iyi tesir o haritanın güzellik (estetiklik) ölçüsüdür. Bu iyi tesir ise harita içindeki bütün elemanların birbirine uyumlandırılması suretiyle sağlanır. Renk tonlarının zevkli bir şekilde uygun seçimi, yazı puntolarının uygun büyüklükte oluşu, harita üzerindeki yerleştirme ve iyi bir baskı tekniği güzellik için esas olan unsurlardır.

ÖLÇEK

Harita yapımında, arazide ölçülen uzunlukların bir kağıda gerçek büyüklükte çizilmesi mümkün değildir. Dolayısıyla; yeryüzünün tamamının veya bir kısmının kuşbakışı görünümü, küçültülerek çizilir. Bu küçültme, doğruluğu artırmak için belli oranda yapılır. Burada sözü edilen oran, harita ölçeğidir. Gerek haritaların üretilmesinde, gerekse kullanılmasında ölçek önemli bir yer teşkil eder. Haritadan faydalanırken öncelikle ölçeğinin bilinmesi gereklidir.

Harita ölçeği, haritanın içeriğine etki eden önemli bir faktördür. Haritanın ölçeği ne kadar büyük olursa, içeriği de o kadar zengin, doğru, tam ve amaca yakın olur. Buradan anlaşılacağı üzere ölçek; haritanın içeriğini, doğruluğunu ve aynı zamanda da kullanım, alanlarını belirleyen bir ölçüttür.

Ölçek basit olarak “haritadaki iki nokta arasındaki bir uzunluğun (HU), aynı yolu izleyen bu iki nokta arasındaki doğadaki gerçek uzunluğa (AU) oranı biçiminde tanımlanır.

1:25 000 ölçekli bir haritada; harita üzerinde okuduğumuz 1 cm’lik mesafe arazi şartlarında kuş uçumu 25 000 cm= 250 m gelmektedir.

ÖLÇEK (Ölçek Bulmada Kurallar)

• Paydayı payın birimine çevir, veya ikisini de aynı birimde ifade et.
• Pay “1” olacak şekilde sadeleştir.

Örnek; arazide 4 km. Ölçülen bir uzunluk haritada 2 cm ölçülüyorsa, ölçek;

• 2cm/400.000cm=1/200.000
• Problem çözümünde HU/AU=1/m formülünü kullan
• Örnek; 1/5000 ölçekte HU=5mm ise AU nedir

AU=mxHU=5000×5=25000mm=25m.

HARİTACILIKTA KULLANILAN AÇI BİRİMLERİ

Ülkemizde üretilen haritalarda DERECE, GRAD, MİLYEM değerleri kullanılmaktadır.

DERECE: Bir daire çevresinin 360 parçaya bölünmesiyle meydana gelen yayı, dairenin merkezinden gören açıya 1 derece denir. 1 derece=60 dakika, 1 dakika=60 saniye, keza 1 derece=3600 saniyedir.

Grad: Bir daire çevresinin 400 eşit parçaya bölünmesiyle meydana gelen yayı, dairenin merkezinden gören açıya 1 grad denir. Bir dik açı (90˚) 100 grad’dır. 1 grad/100=grad dakikası, 1 grad dakikası/100= grad saniyesidir.

Milyem: Bir daire çevresinin 64 eşit parçaya bölünmesiyle meydana gelen yayı, dairenin merkezinden gören açıya bir Tam, bu tamın yüzde birine ise bir milyem denir. Bir daire 6400 milyemdir.

Harita basit anlamda kapsadığı alandaki çeşitli bilgilerin belirli standartlarla bir plan düzleminde gösterilmektedir.

Yerin şekli genel olarak dönel elipsoid ( herhangi bir elipsin eksenlerinden biri etrafında döndürülmesi ile oluşan şekil) ya da daha basit anlamda küre olarak kabul edilmektedir. (Yeryüzü, 1:1 Milyon ve daha küçük ölçeklerde küre, daha büyük ölçeklerde dönel elipsoit kabul edilir.)

Dünya ister dönel elipsoit, ister küre kabul edilsin, harita yapılırken bu eğri yüzey üzerindeki bilgilerin bir düzlem olan harita üzerine geçirilmesi söz konusudur. Böyle eğri yüzeyler üzerindeki bilgiler matematiksel ve geometrik kurallardan yararlanılarak harita düzlemlerine geçirilir. Bu işleme harita projeksiyonu denir.

Harita projeksiyonunda, yeryüzü bilgileri doğrudan doğruya düzleme geçirilmeyebilir. Düzlem yerine, ana doğruları boyunca kesildiklerinde düzleme dönüşebilme özelliği gösteren koni ya da silindir gibi başka geometrik yüzeyler de kullanılabilir. Harita projeksiyonunda kullanılan düzlem ya da düzleme dönüşebilen diğer yardımcı yüzeylere Projeksiyon Yüzeyi denir.

DATUM (BAŞLANGIÇ)

• Kullanılan referans elipsoidinin uzaydaki konumu datum olarak tanımlanır.
• Aynı elipsoit, farklı ülkelerde farklı datumlarda kullanılabilir.
• ED50, Avrupa için yerel olarak tanımlanmış International 1924 elipsoidini ifade eder.

KOORDİNAT SİSTEMLER

Arazi veya harita üzerindeki bir noktanın kabul edilen bir başlangıç sistemine göre yerini bulmak için haritalara çizilen çizgilere koordinat sistemi denir. Bu sistemde noktanın yerini belirlemeye yarayan elemanlara da koordinat denir.

Koordinatların Kullanım Yerleri:

• Yeryüzünde bir noktanın ya da bir bölgenin yerinin tarifinde,
• Harita üzerinde bir noktanın yerini belirtmekte,
• Koordinatları hesaplanmış noktaları haritaya geçirmekte,
• Koordinatları belli noktalar arasındaki kenar uzunluğu ve bu kenarın     kuzeyden olan açıklığını (istikamet açısını) hesaplamakta,

İki nokta arasındaki yerel saat farkının hesaplanmasında, kullanılır.

En Önemli Koordinat Sistemleri

• Coğrafi koordinat sistemi (enlem, boylam)
• Dik koordinat sistemi(sağa, yukarı)
• Kutupsal koordinat sistemi (Azimut, mesafe)
• Uzay Koordinat Sisitemi

Koordinatlar, bir noktanın belirli bir referans sisteminde konumunu tanımlayan doğrusal ve açısal büyüklüklerdir.

Bir koordinat sistemini tanımlamak için:

• Başlangıç noktasını (origin)
• Dönüklüğünü (orientation)
• Birimini (units) tanımlamak gerekir.

COGRAFİ KOORDİNAT SİSTEMİ

Yer belirlemede kullanılan en eski yöntemlerden bir tanesi coğrafi koordinat sistemidir. Bu sistem paralel (enlem dairesi) ve meridyen (boylam dairesi) dairelerinden oluşur.

Enlem ve Boylam Daireleri: Dünyayı kuzey ve güney yarım küre diye ikiye ayıran ekvatora paralel dairelere paralel ya da enlem daireleri denir. Ekvatorun kuzeyindeki paraleller kuzey paraleli, güneyindekiler ise güney paraleli olarak adlandırılır. Paralel daireleri kuzey ve güneyde 1° aralıklı 90’ar tane olmak üzere toplam 180 tanedir.

Ekvatora dik ve kutuplarda birleşen dairelere de meridyen ya da boylam daireleri denir. Londra’da Greenwich’teki gözlem evinden geçen meridyen başlangıç meridyenidir. Başlangıç meridyeninin doğusundaki meridyenler doğu, batısındaki meridyenler ise batı meridyeni olarak adlandırılır. Meridyenler 1° aralıklı 180 doğu ve 180 batı meridyeni olmak üzere toplam 360 tanedir.

Bu koordinat sisteminin başlangıcı Greenwich meridyeni ile ekvatorun kesim noktasıdır. Koordinat eksenleri de Greenwich meridyeni ve ekvatordur.

Bir noktadan (örneğin P ) geçen enlem dairesinin ekvatora olan uzaklığına, diğer bir deyişle bir noktanın ekvatora olan uzaklığını yerin merkezinden gören açıya o noktanın enlemi denir. Bir noktadan geçen meridyen dairesi ile başlangıç meridyeni arasındaki açıya, diğer bir deyişle bir noktanın meridyeni ile başlangıç meridyeni arasındaki uzaklığı yerin merkezinden gören açıya o noktanın boylamı denir.

Haritaların dört köşesinde, o köşelere ait enlem ve boylam değerleri yazılıdır. Ayrıca haritaların kitabelerinde enlem ve boylamlara ait siyah beyaz işaretlenmiş birer dakikalık dakika çizgileri vardır.

ÖZET

—  Geoid ve Elipsoid            :    Yeri modellemek için

—  Datum                                 :    Modeli Ölçmek için

—  Koordinat Sistemleri      :   Model üzerinden konum belirlemek için

—  Harita Projeksiyonları    : Modelin 3-boyuttan 2-boyuta geçişi için

kullanılırlar.

ARAZİ ARIZALARI

Çukurluklar

ÇATAK (DERECİK); Yağmur sularının akışı ile yamaçlarda oluşmuş yarıntılardır.

DERE:  Birden fazla çatağın birleşmesiyle meydana gelen akarsulardır. Doğada mevsime göre kuru dere veya sulu dere olarak oluşur.

ÇAY: Derelerin birleşmesi ile meydana gelen akarsulardır. Genellikle sulu olurlar.

IRMAK VE NEHİR: Birden fazla çayın birleşmesi ile meydana gelen büyük akarsulardır. Nehir ırmağa nazaran daha büyük olan akarsudur.

TALVEK:  Akarsu yatağının akıntı istikametinde en derin yerlerinden geçtiği varsayılan hattır. Bu hat suyun tabanından geçer.

GÖL: Çukurları dolduran ve bazen bir tarafa akıntısı olan, durgun su birikintileridir.

KOKURDAN: Bulunduğu yere göre derinlik gösteren ve dışarıya akıntısı olmayan çanak şeklindeki doğal susuz çukurlardır. Haritalarda çukurun merkezine doğru bir ok koymak suretiyle belirtilir. Genellikle volkanik arazide bulunurlar.

VADİ: Akarsuların parçalanma, ufalama, aşındırma, eritme ve taşıma etkileri ile meydana gelmiş devamlı inişi bulunan çukurlardır.

YÜKSEKLİKLER

SAĞRI:  İki derecik arasında meydana gelmiş yayvan arazi kabarıntısıdır. Sağrılar da sırtlar gibi, izdüşüm görüntülerine göre yayvan, yuvarlak, sivri özellikler gösterir.

SIRT: Dış etkenler muntazam bir tepeyi aşındırarak üzerinde gittikçe gelişen dere yataklarının oluşmasına sebep olurlar. Böylece oluşan iki dere arasındaki uzunlamasına arazi kabarıntılarına sırt denir.

TEPE:  Çevresindeki alçak yerlere nazaran yükseklik gösteren ve her yöne eğilim veren arazi kabarıntısıdır.

YAMAÇ

Değişik arazi şekillerine göre çeşitlidir. Sağrılarda ve sırtlarda su bölümü çizgisi ile dere ve derecik arasındaki eğimli kısım, kabarıntılarda su bölümü çizgisinin iki tarafında kalan eğik yüzeylerdir.

BOYUN
         Dağlık yerlerde, doruk boylarında yer yer görünen çukurluklardır. Su bölümü çizgisi üzerinde bulunurlar. Geçitten farkı yaz kış ulaşım imkânı vermesidir.

GEDİK
         Dar ve derin boyunlara denir.

DAĞ
         Üzerinde her türlü arazi şekillerini bulunduran yüksek ve geniş alanları kapsayan arazi kabarıntılarıdır.

UÇURUM
         Düşey ve düşeye yakın eğimi gösterir.

EŞ YÜKSEKLİK EĞRİLERİNİN ÖZELLİKLERİ

1. Bir eş yükseklik eğrisi üzerindeki bütün noktalar deniz seviyesinden aynı yüksekliktedir.
2. Her eş yükseklik eğrisi kendi üzerine kapanır. Haritanın kenarında kesilse bile komşu haritada devam eder ve kapanır.
3. Kapanan bir eş yükseklik eğrisi, tepe veya çukuru gösterir. Tepe ve çukuru ayırt etmek için çukur merkezini gösterecek şekilde ok konur.
4. Eş yükseklik eğrileri çatallaşmaz ve birbirini kesmezler.
5. Yer yüzeyinin eğimi arttıkça (dikleştikçe) eş yükseklik eğrileri de birbirlerine daha yakın olarak geçerler.
6. Düzgün (eş) eğimli arazide eş yükseklik eğrilerinin aralıkları eşittir.
7. Üstü yassı ve yuvarlak tepelerde eş yükseklik eğrileri tepeye doğru ve eteklerde, ortaya yakın yerlere nazaran daha aralıklıdır.
8. Bir vadiyi takip eden eş yükseklik eğrisi vadinin bir kenarı boyunca yukarı çıkar, sonra dönüş yaparak vadi tabanından geçer, vadinin diğer kenarından aşağı doğru iner. Vadi yamacındaki eş yükselti eğrileri yamaç eğim doğrultusuna dik bir yol izlerler.
9. Bir sırttan geçen eş yükseklik eğrisi, sırtın bir kenarını takip ederek gelir, su bölümü hattından döner ve sırtın diğer kenarı boyunca geri gider.
10. Akarsuyun kaynağında su yatağı dik olduğundan eş yükseklik eğrileri daha sık, akarsu büyüyüp kollar aldıkça eğim azalacağından, eş yükseklik eğrileri daha seyrek geçer.
11. Eş yükseklik eğrisi akarsularda V harfi şeklinde geçerler. Harfin sivri ucu akarsuyun kaynağını gösterir.
12. 12. Birbirine paralel iki dereden hangisi daha derin (rakımı az) ise aynı rakamlı eş yükseklik eğrisi derin olan derede daha ileri gider.
13. Eş yükseklik eğrileri sağrı ve sırtlarda U harfi şeklinde geçer. U harfinin kapalı kısmı sağrı veya sırtın etek kısmını, açık tarafı da tepe istikametini gösterir.
14. Eş yükseklik eğrileri geniş sağrı ve sırtlarda yayvan ve küt, sivri sağrı ve sırtlarda ise dar kavisli şekilde geçerler.

EŞ YÜKSEKLİK EĞRİLERİNİN ÇEŞİTLERİ

1. İnce Eş Yükseklik Eğrisi (Ara Münhani): Her haritanın ölçeğine göre belli aralıklarla çizilen münhanidir. (Topoğrafik haritalarda 0,1 mm çizgi kalınlığındadır.)
2. Kalın Eş Yükseklik Eğrisi (Ana Münhani-Gösterge Münhanisi): Her ince dört eş yükselti eğrilerinden sonra gelen, üzerine genelde eş yükselti değeri yazılan ve diğerlerine nazaran daha kalın çizilerek rakım okumasını kolaylaştıran eş yükselti tipidir. (Topoğrafik haritalarda 0,2 mm çizgi kalınlığındadır).
3. Yardımcı Eş Yükseklik Eğrisi: Çizgi-boşluk-çizgi şeklinde çizilen türüdür. Aşağıda sıralanan amaçlar için kullanılır. (Topoğrafik haritalarda çizgi kalınlığı 0,1 mm’dir).

Yardımcı Eş Yükselti Eğrilerinin Kullanıldığı Yerler

HARİTADA RENKLERİN ANLAMI

–          Kırmızı: Ana yollar ve arazi bilgileri

–          Mavi: Nehir, göl, su kaynağı, şelale veya suyla ilgili diğer özellikleri

–          Siyah: Ara yollar, patikalar, demiryolları, binalar, sabit noktalar, enlem ve boylamlar, UTM koordinat ve çizgilerini

–          Yeşil: Düz yeşil, Ormanlık bölgeyi, benekli yeşil ise çalılıkları belirtir.

–          Mavi eşyükselti eğrileri ile BEYAZ: Bir buzulu veya kalıcı kar alanını işaret eder. Buzul ve kalıcı kar alanlarının eş yükselti eğrileri, kenarları kesik mavi çizgilerle gösterilen düz mavidir.

–          Kahverengi eş yükselti eğrileri ile BEYAZ: Ormansız yüksek dağlık arazi, kayalık ve heyelan alanları, çığ kulvarları veya düzlükleri

–          Kahverengi: Eş yükselti eğrileri ve yükseklikleri temsil eder.( Kalıcı Kar alanları ve buzullar hariç )

–          Mor: Var olan bir haritanın bir kısmının yeniden düzenlenmesini belirtir.

PUSULA

Üzerinde manyetik kuzeyi gösteren manyetik fosforlu bir ok ve farklı açı birimlerinde taksimatları olan bir döner kadrana sahip basit bir alettir. Manyetik fosforlu ok; dünyanın kendi ekseni etrafında saat yelkovanı aksi istikametinde dönmesiyle oluşan manyetik alanın yönünü (kuzeyi) gösterir. Farklı pusulalar üretilmesine karşın bütün el pusulaları dört ana parçadan oluşur.

1. Hedefe nişan alınmasını sağlayan nişan tertibatı,
2. Üzerinde, ölçülen istikamet açısını okumaya yarayan taksimatlar ve manyetik fosfor ok bulunan döner kadran,
3. Nişan alınan doğrultuya paralel, ölçekli kenar,
4. Pusula yanak hizasında kullanıldığında, ölçülen İstikamet açısını okuyabilmek için mercek veya ayna.

PUSULA KULLANILIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR

1. Pusula kullanılırken daima sarsıntısız ve yatay tutulmalıdır,
2. Döner kadranın üzerinde döndüğü iğne çok hassas olduğu için düşme ve çarpmaya maruz kalmamalıdır,
3. Pusula kullanılmadığı zaman kapatılarak kılıfında muhafaza edilmelidir,
4. Pusula gece kullanılacaksa aydınlık bir ortamda bir başlangıç istikamet açısı bağlamalıdır,
5. Önemli bir husus da, pusula yakınında bulunan demir cisimlerin manyetik fosforlu oku, manyetik kutuptan saptıracağı ve bu nedenle hatalı sonuçlar elde edileceğidir. Pusula etkileneceği tesis, silah ve malzemelerden uzakta kullanılmalıdır.

PUSULANIN KULLANILMA MAKSATLARI

1. Arazide manyetik kuzeyi bulmak için,
2. Arazide manyetik istikamet açısı ölçmek için,
3. Arazide iki nokta arasındaki aralık açısını bulmak için,
4. Bir yerden başka bir yere giderken istikametin muhafazası için,
5. Haritayı yönüne koymak için.

PUSULA İLE HARİTANIN YÖNÜNE KONULMASI

Harita ile arazi incelemesi yapmadan önce harita yönüne konulmalıdır. Bunun için değişik yöntemler vardır.

1. Pusula ve “P” Noktası Yardımıyla Haritanın Yönüne Konulması: Harita yatay olarak yere yerleştirilir. Haritanın kenar bilgilerinden yararlanılarak içinde bulunulan yıla ait ibre sapma açısı değeri derece ve dakika cinsinden hesaplanır. Bu değer haritanın kuzeyindeki taksimatta işaretlenir. Bu taksimattaki 0° değeri hizasındaki grid çizgisi güneye doğru takip edilirse haritanın güneyinde aynı grid çizgisi üzerinde bir “P” noktası bulunur. Haritanın güneyindeki bu “P” noktası ile haritanın kuzeyinde işaretlenen ibre sapma açısı noktası bir doğru ile birleştirilir. Pusula; kapağı haritanın kuzeyini gösterecek şekilde pusulanın ölçekli kenarı bu doğru üzerine çakıştırılır. Pusulanın harita üzerindeki konumu bozulmadan, pusulanın manyetik fosforlu oku sabit siyah gösterge çizgisinin tam altına gelene kadar harita çevrilir. Manyetik fosforlu ok ile sabit siyah gösterge çizgisi üst üste geldiği zaman, ölçekli cetveli çakıştırdığımız ibre sapma açısı doğrusu manyetik kuzeyi, haritanın düşey grid çizgileri de grid kuzeyini gösterir. Böylece harita yönüne konmuş olur.

Not: Eğer elinizde cetvel yoksa manyetik kuzey çizgisini haritaya çizmek için haritanın bir kenarını kaldırıp “P” noktası ve sapma diyagramındaki açı üzerine getirerek doğrultuyu tayin edebilirsiniz.

HARİTANIN YÖNÜNE KONMASI

2. Pusula İle Haritanın Yönüne Konulması: Harita yatay olarak yere yerleştirilir. Harita kenar bilgilerinden yararlanılarak içinde bulunulan yıla ait ibre sapma açısı değeri hesaplanır. Pusula; kapağı haritanın kuzeyini gösterecek şekilde, pusulanın ölçekli kenarı kuzey-güney uzanımındaki herhangi bir grid çizgisine çakıştırılır. Böylece sabit siyah gösterge çizgisi kuzey-güney uzanımındaki grid çizgilerine paralel olur. Pusulanın harita üzerindeki konumu bozulmadan, pusulanın manyetik fosforlu oku ile sabit siyah gösterge çizgisi arasında ibre sapma açısı kadar bir fark olana kadar harita çevrilir. Manyetik kuzey grid kuzeyinin doğusunda ise fosforlu ok sabit siyah gösterge çizgisinin sağında, manyetik kuzey grid kuzeyinin batısında ise fosforlu ok sabit siyah gösterge çizgisinin solunda olmalıdır.

HARİTANIN PUSULASIZ YÖNÜNE KONULMASI

1. Bulunulan yer biliniyorsa, arazide tanınan ve bulunulan yerden görünen, haritada da mevcut iki veya üç nokta seçilir. Harita üzerinde, bulunulan noktadan seçilen noktalara doğrular çizilir. Çizilen bu doğrular arazideki aynı noktaları gösterecek şekilde harita çevrilerek yönüne konulmuş olur.
2. Bulunulan yer bilinmiyor fakat arazide tanınan ve haritada mevcut iki nokta varsa, yakın olan noktanın üzerine gidilir. Haritada diğer bilinen noktaya bir doğru çizilir. Bu doğru arazideki aynı noktayı gösterecek şekilde harita çevrildiğinde harita yönüne konmuş olur.
3. Arazide enerji nakil hattı, boru hattı, yol, çit gibi düz hatlar var ve bunlar haritada gösterilmişse, harita üzerindeki bu ayrıntılar arazideki aynı ayrıntıyla paralel olacak şekilde harita çevrilirse yönüne konmuş olur. Bu yöntemde tek bir ayrıntıyla yönüne koyma, yanlış ve ters istikamette olabilir. Bunu önlemek için varsa iki veya daha fazla ayrıntından yararlanılmalıdır.